Kanban Nedir? Yalın Üretim tekniklerinden biri olup üretimi yönetmek için kullanılan görsel bir metottur. Çekme sistemi ile hangi ürünün ne zaman ve ne miktarda üretildiğini kontrol eder.

Kanban sistemini anlayabilmek için öncelikle tam zamanında üretim kavramını özümsemek gerekir.

Tam zamanında üretim (JIT)

Tam zamanında üretim sistemi; stoksuz üretim, minimum stokla üretim, gibi nitelemelerle adlandırılır. JIT’ ın ilk uygulayıcısı Taichi Ohno, ‚fabrika içindeki malzeme akışını azaltarak operasyonel aksaklıkları gözle görülür hale getirmiştir. Sıfır stok, üretim sistemini şeffaf kılmada son derece başarılı bir yöntemdir. Sıfır stokla, depolama sorunu ortadan kalkarken israf prosesler gün ışığına çıkacak, bu da yalın üretim için gerekli koşulları yaratacaktır

Tam zamanında üretim felsefesi; sıfır stok hedefine ulaşabilmek için üretimin her aşamasında (hammadde, yarı mamul, mamul) envanter düzeyini azaltmak zorunda olmayı öngörür. Bunu gerçekleştirebilmek için işletme içinde malzeme hareketlerinin tamamen farklı bir bakış açısıyla yeniden ele alınması gerekir. Tam zamanında üretim kısaca ifade edilecek olursa sadece gerekli olan parçaların gerekli olan miktarlarda, gerekli görülen zamanda ve yerde üretilmesi ile ilgili faaliyetlerdir.

Geniş anlamda bir imalat şirketinde mükemmeli başarmak için sürekli olarak israfların elimine edilmesine dayanan bir yaklaşımda, israf ürüne hiçbir değer katmayan her şeydir. Daha dar kapsamdaki tanımıyla da JIT gerekli olan malzemenin gerekli olan zamanda gerekli olan yerlere taşınmasıdır. İç ve dış müşterilerin istedikleri miktardaki talebi istenildiği edildiği anda üretmek için Kanban sistemi JIT için en uygunudur.

Tam zamanında üretim sisteminin temel on öğesi bulunmaktadır.

• Bunlardan ilki tam zamanında üretim felsefesinin kendisidir.
• İkincisi bu sistemin temel taşlarından biri olan otonomasyon yani Jidoka’dır.
• Üçüncüsü üretim yapıldığı yerde kalite,
• Dördüncüsü üretimin düzgünleştirilmesi,
• Beşincisi üst üste ya da peş peşe yapılan işlemler, yani hücresel üretim,
• Altıncısı ayar zamanının düşürülmesi (SMED),
• Yedinci çalışan katılımı ve çok fonksiyonlu işçiler,
• Sekizincisi çekme sistemi ya da kanban adı verilen bir tür kontrol sistemi,
• Dokuzuncusu tam zamanında satın alma (Minimum ham stok),
• Onuncusu da tam zamanında üretim ve minimum stok politikasıdır.

Tam zamanında üretim sisteminde akış tersine olup, her istasyon kendisinden bir öncekine en çok gereksindiği parçaları, miktarını ve elinde olması gereken zamanı bildirir. Böylece yalnızca istenen parça, istenen kalitede, istenen zaman ve sayıda üretilecektir.

Örneğin 1000 oto sol ön kapısı istendi ise, yalnızca 1000 kapı üretilir. 1001. kapı üretilmez. Görülüyor ki JIT zincirinde önceki ve sonraki istasyonlar birbirine sıkı sıkıya bağlıdır. Üretimin çeşitli süreçleri arasında, yani son istasyondan ilk istasyona doğru akan bilgi iletişim sistemi Kanban olarak adlandırılıyor.

Kanban Nedir? (Çekme Sistemi)

Kanban sistemini anlayabilmemiz için öncelikle üretim sistemlerini tanımamız gerekmektedir. Üretim kontrol sistemleri; çeken sistemler ve iten sistemler olarak iki çeşittir. İten sistemler, klasik planlama mantığı üzerine kurulmuş sistemler iken, çeken sistemler üretim planlaması olmayan veya minimize edilmiş tam zamanında üretim sistemleridir. İten sistemlerde üretim ve envanter kontrolü, talep tahminlerine dayanır ve ara stokları bulunur. Kanban sisteminde ise hesaplanmış minimum market ya da kutu adedi mantığına dayalı asgari stok kavramı geçerlidir.

Kanban, Toyota’da Taiichi Ohno tarafından geliştirilmiş olan ve tam zamanında üretim ile envanter kontrol sistemlerinde kullanılan bir iletişim aracıdır. Üretilen parçaların üstüne, teslim edilen miktarın belirtildiği bir kanban veya kart konur. Tüm parçalar kullanıldığında, aynı kart işleme konulduğu ilk noktaya döner ve sonraki talebi oluşturur.

Çekme sistemi olarak da tanımlanan sistemin temel yapısı; bir sonraki operasyonun ihtiyaç duyduğu anda ve miktarda malzemeyi bir önceki operasyondan almasıdır. Bir önceki operasyon da, bir sonraki operasyonun çektiği kadar üretir. Kısaca, talep son montajdan geriye dönük olarak yapılmaktadır. İplik işletmelerinde ne kadar iplik üretileceği gelen siparişe göre hesaplanmaktadır. Buna göre iplik makinelerinden geriye doğru, her makinede bir öncekinden gereken miktarı talep etmektedir. Kanban uygulaması için üretim miktarı ve üretim süresi bileşenleri ile bir önceki aşamadan talep zamanı belirlenmelidir.

1. Çekme Tipi Üretim (Pull Production)

Akışın sürekliliğinin sağlanamadığı yerlerde, kontrollü standart stoklar ile süreci yönetmeli ve akışı sağlamaya çalışmalıyız. Bunun için mevcut süreçte itme sistemi (push) yerine çekme (pull) sistemi kullanılmalıdır.

Müşteri prosesin gereksinimlerini, tedarikçi proseslere sinyal yolu ile ilettiği bir üretim kontrol metodudur. Çekme tipi üre-tim, fazla üretimi ortadan kaldırmaya çabalar ve bir ‘’Tam zamanında (JIT)’’ üretim sisteminin üç ana bileşeninden birisidir.

Çekme tipi üretimde, bir sonraki operasyon, ister aynı tesis içinde isterse ayrı bir tesiste olsun, çoğunlukla bir kanban kartı aracılığıyla, hangi malzeme ya da parçanın istendiği, gerekli olan miktar ve ne zaman ve nerede gerekli olduğu hakkında önceki ope-rasyona bilgi sağlar. Müşteri proses bir ihtiyaç sinyali verene kadar tedarikçi proses tarafın-dan hiçbir şey üretilmez. Bu, itme tipi üreti-min tersidir. Çekme tipi üretim sistemlerinin üç temel tipi vardır.

• Süpermarket çekme sistemi
• Sıralı Çekme Sistemi
• Süpermarket ve Sıralı Çekme Karma Sistemi

Çekme sisteminde, son süreçte ürünler hazır olarak beklediği için müşterilerin beklentilerine hemen cevap verilir. Çekilen ürünler bir önceki sürecin ne üreteceğini belirlediği için plan yapılmadan süreç devam eder. Müşteriye cevap verme süresi çok daha kısadır.

Çekme sisteminin en önemli avantajı, azaltılmış envanter ve dolayısıyla ilişkili maliyeti stok azaltmadır.

Çekme sistemlerinde, son istasyon nihai ürün talebi hakkındaki bilgileri, bilgi akışı üretim hattı aracılığıyla önceki istasyona iletir.

Üretim hücreleri veya makineler son istasyondan gelen doğrudan talepten haberdar olurlar.

Tam zamanında üretim sistemleri çeken sistemlerdir. Hangi ürünün ne zaman ve ne miktarda üretileceğinin sadece son süreç tarafından bilinmesi, bu sürecin önceki süreçlerden sadece kendi kendisine gereken parçaları çekmesini sağlayacaktır. Diğer taraftan bir sonraki sürecin parça çekimi olmadan bir önceki proseste üretim yapılmayacak, sonuç olarak her proses kendisinden sonra gelen proseslerin taleplerini karşılamak üzere tam zamanında üretim yapacaktır.

Kanban Nedir?

Kelime anlamı olarak etiket anlamına gelmekte olup yalın konseptte bilgi iletiminde kullanılan bir araç olarak karşımıza çıkmaktadır. Çekme sisteminde, malzemenin hareket görmesini veya üretimin başlamasını tetiklemeye yarayan bilgi iletiminde kullanılan araçtır.

Kanban, bir çekme sisteminde malzemelerin üretilmesi ya da çekilmesi için yetki ve talimat veren uyarı aracıdır. Kanban Japon dilinde kimlik kartı an-lamına gelmektedir. Uygulamada Kanban kart sistemi olarak bilinmektedir. Tam zamanında üretim sistemi içinde kanban, küçük stok parçalarının üretim merkezlerine dağıtımında bir çekme gücüne sahip bulunmaktadır.

Kanbanlar daima üretim akışına ters yönde, ancak, fiziksel birimlerle birlikte sondan başa doğru hareket ederek üretim aşamalarını birbirine bağlarlar. Bu zincirin, işletme dışındaki satıcılara değin uzanması hammadde stoku oluşmamasını da sağlar. Bu sistem, geriye giderek ilerleme olarak da adlandırılıyor.

Kanban sistemi‛ üretimi sıkı takip etmek için basit kartlar kullanır. Buradaki basit mantık şudur: Hiçbir iş istasyonunun kendisini takip eden istasyondan talep edilmedikçe ürün üretmesine izin verilmez‛ yani her istasyon kendinden önceki istasyonun müşterisi durumundadır. Bu basit görüş birikmiş envanterle çalışmayı engeller. Bilgisayara hiç gerek duyulmaz.

Kanban sisteminin faydaları;

• Dolaşımdaki envanter ve mamulü azaltır. Bu sayede sermaye kaybı ve stoklarla ilgili israf faaliyetleri de azaltılmış olur.
• Değişen müşteri ihtiyaçları ve beklentileri açısından, esnekliği arttırır.
• Büyük ölçüde üretim yönetimi kolaylaştırır. Kanban, bilgisayar eğitim sistemlerine bile ihtiyaç duymaz. Tek ihtiyacımız, kartlar, etkin bir zaman planlaması ve disiplindir.
• Farklı akış hızlarına sahip proseslerin birbirleri ile eşgüdümünü (senkronizasyonunu) sağlayan bir araçtır.
• Her prosesin bir öncesi prosesten ihtiyacı olanı çekmesini sağlar.
• Üretim planlamayı ortadan kaldırır.

Kanban Sistemi uygulaması aşağıdaki beş adımdan oluşur;

1. Analiz ve süreçlerin seçilmesi
2. Kanban kurallarının tanımlanması
3. Kanban tipinin seçilmesi
4. Planlama ve boyutlandırma
5. Organizasyon araçlarının ve kartların oluşturulması

Kanban kartları uygulamanın en iyi bilinen ve en genel örneğidir. Bazen şeffaf plastik kılıf ile yıpranmaya karşı korunurlar ve parça adı, parça numarası, dış tedarikçi veya iç tedarikçi proses, paketleme miktarı, stoklama yeri adresi ve müşteri proses adresi gibi bilgiler verirler. İzleme veya otomatik faturalama için kart üzerine bir barkod basılabilir. Kartların yanı sıra kanban üçgen metal plakalar, renkli toplar, elektronik işaretler veya herhangi bir diğer cihaz olabilir ve bunlar yanlış bilginin prosese girmesini önlerken gerekli bilgiyi aktarırlar. Her ne şekilde olursa olsun, kanban’ın bir üretim operasyonunda iki fonksiyonu vardır: ürünleri yapmak için proseslere talimat verirler ve ürünleri taşımaları için malzemecilere talimat verirler. Birinci kullanma şeklinde üretim kanbanı (veya yap kanbanı) denir, diğer kullanma şekli çekme kanbanı (veya taşıma kanbanı) olarak adlandırılır.

Kanban Çeşitleri

Tam zamanında üretim sistemi uygulamasında biri çekme kanbanı, diğeri de üre-tim sipariş kanbanı olmak üzere iki çeşit temel kanban kullanılmaktadır.

Çekme Kanbanı Nedir?

Çekme kanbanı, Toyota üretim sisteminde, bir sonraki üretim istasyonunun, bir önceki istasyondan çekmek istediği parçanın cins ve miktarını belirten ve bunları çekmede kullanılan dikdörtgen biçiminde bir karttır.

Örnekteki Çekme Kanbanı ile söz konusu parça için bir önceki operasyonun dövme işlemi olduğu ve talaşlı imalatta bulunan taşıyıcının, tahrik pimini alabilmek için dövme istasyonuna gitmesi gerektiği belirtilmektedir. Ayrıca söz konusu parça için bir sonraki operasyon talaşlı imalattır. Kutu kapasitesi 20 adet olup kutu şekli B olarak belirtilmiştir.

Üretim/Sipariş Kanbanı Nedir?

Toyota üretim sisteminde bu kanban, bir önceki üretim istasyonunun üretmesi gereken parçaların cins ve miktarını gösterir. Bu kanbana, üretim kanbanı da denilmektedir.

Üretim kanbanı, önceki prosese bir sonraki proses için yapması gereken ürünlerin tipi ve miktarını söyler. En basit durumda, tek bir kart, önceki prosesin yapacağı ve bir sonra prosesle arasında ki süpermarkete koyacağı bir kasa parçaya karşılık gelir.

Şekilde verilen üretim sipariş kanbanı; SB -8 No’ lu Talaşlı imalat operasyonunun S X 50BC – 150 kodlu araba tipi için krank mili üreteceğini göstermektedir. Ayrıca krank milinin F26 – 18 Nolu stok rafına yerleştirileceği belirtilmektedir.

Tedarikçi Kanbanı Nedir?

Bu kanban tedarikçilere ürettirilen parçaları çekmek için kullanılmakta olup, tedarikçiye gerekli parçaları ne zaman nereye göndermesi gerektiği konusunda emir veren bir karttır. Yani dışarıdan tedarik edilecek parçaların teslimi konusunda talimatları içeren bir çeşit çekme kanbanıdır.

Özel Kanban Nedir?

Sipariş üretimi için hazırlanan ve her sipariş için dağıtılıp toplanan bir kanban türüdür.

Acil İhtiyaç Kanbanı Nedir?

Talep değişimleri, hatalı işlem ve sonradan yapılan eklemeler nedeniyle geçici olarak dağıtılan ve iş sona erdiğinde toplatılan kanbanlardır.

Sinyal Kanbanı/İşaret Kanbanı Nedir?

Parti üretimi yapılan üretim alanlarında kullanılan Sinyal Kanbanı, genellikle partideki kutulardan birine iliştirilir ve bulunduğu yer sipariş verme noktasını gösterir. Başka bir deyişle, parti üretiminin siparişe yönelik üretimin yerini aldığı durumlarda kullanılan bir çeşit üretim kanbanıdır.

Üretim sırasında sinyal kanbanın iliştirildiği kutuya geldiğinde, o kafile için üretim emrinin çıkarılması gerekir. Sinyal kanbanının; biri dikdörtgen biçimli Malzeme İstek Kanbanı, diğeri üçgen biçimli Üçgen Kanban olmak üzere iki çeşidi vardır.

Üçgen Kanban Nedir?

Üçgen biçimindeki bu kanban yalın üretim sistemini uygulayan otomobil fabrikalarında delme prosesine üretim emri verilmesinde kullanılmaktadır.

Malzeme-İstek Kanbanı Nedir?

Parti üretiminde malzeme gereksinimi için kullanılır. Dikdörtgen biçimindeki bu kart, üretim süreçlerine malzemeyi ne zaman, ne miktarda ve nereden sağlayacaklarını belirler.

Kanbanı etkin kullanmanın altı kuralı vardır

1. Müşteri prosesler kesin olarak kanban üzerinde belirtilen miktarda mal sipariş ederler.
2. Tedarikçi prosesler kesin olarak kanbanla belirtilen miktar ve sırada mal üretirler.
3. Kanban olmadan hiçbir parça üretilmez ve hareket ettirilmez.
4. Bütün parçalar ve malzemeler üzerine her zaman bir kanban kartı iliştirilir.
5. Hatalı parçalar ve doğru olmayan miktarlar asla bir sonraki prosese gönderilmez.
6. Stokları azaltmak ve problemleri açığa çıkarmak için kanban stok miktarları azaltılır.

Kanban uygulamaları basit, kolay anlaşılır, kolayca hayata geçirilebilir, ek maliyet doğurmayan bir metot olmasına rağmen uygulamada birçok sorun ile karşı karşıya kalınmaktadır. Kanban uygulamalarında en çok rastlanan sorunlara gelecek olursak;

• Kanban çalışmalarının iyi hazırlık yapılmadan ve erken başlaması
• Kanban prensiplerinin değişime uğratılması ve melez uygulamalar
• Çalışanların kanban sistemini çalışmayacak kadar basit görmeleri
• İyi düşünülmeden sistemlerin kurulması
• Kanban etkinliğinin düzenli kontrol edilmemesi ve sonsuza kadar aynı şekilde çalışacağı düşüncesi
• Kanban sistemi stokları azaltamaz önyargısı
• Sorunlar çıktığında moral bozukluğu ve hemen eskiye dönüş yatkınlığı

KAYNAKLAR:

• International Journal of Social Science Number: 50 , p. 449-470, Autumn II 2016
• Öğr. Gör. Arzu ŞEKER Yalın üretim sisteminde kanban, tek parça akışı ve u tipi yerleştirme sistemleri (BATMAN ÜNV. 31.10.2016)

Yaklaşan Eğitimler